توضیح و معرفی اصطلاحات آزمایش خون

آزمایش خون یکی از رایج‌ترین و مؤثرترین روش‌های تشخیص بیماری‌ها و بررسی وضعیت سلامت بدن است. این آزمایش‌ها اطلاعات دقیقی درباره‌ی عملکرد ارگان‌های داخلی، وضعیت سیستم ایمنی، سلامت عمومی و میزان برخی مواد شیمیایی در بدن را نشان میدهد. اما گاهی اصطلاحات پزشکی و اختصارات به‌کاررفته در برگه‌ی آزمایش خون ممکن است برای بیماران گیج‌کننده باشند. در این مقاله سعی داریم مهم‌ترین و پرکاربردترین اصطلاحات موجود در آزمایش خون را با بیانی ساده و روان توضیح دهیم.

مهمترین و کاربردی ترین اصطللاحات آزمایش خون

CBC یا شمارش کامل سلول‌های خونی

یکی از مهم‌ترین و پایه‌ای‌ترین آزمایش‌های خون، آزمایش CBC (Complete Blood Count) یا شمارش کامل سلول‌های خونی است. این آزمایش اطلاعاتی درباره‌ی گلبول‌های قرمز (RBC)، گلبول‌های سفید (WBC)، پلاکت‌ها (Platelet) و هموگلوبین (Hb) در اختیار پزشک قرار می‌دهد.

تعداد گلبول‌های قرمز یا RBC که مسئول حمل اکسیژن از ریه‌ها به بافت‌ها هستند. کاهش RBC می‌تواند نشانه‌ای از کم‌خونی باشد.

گلبول‌های سفید یا WBC نقش کلیدی در سیستم ایمنی دارند. افزایش WBC معمولاً نشانه‌ی عفونت یا التهاب در بدن است، در حالی که کاهش آن می‌تواند نشان‌دهنده ضعف سیستم ایمنی باشد.

هموگلوبین Hb پروتئینی درون گلبول‌های قرمز است که اکسیژن را حمل می‌کند. مقدار پایین هموگلوبین اغلب با کم‌خونی همراه است.

فاکتور HCT درصد حجمی گلبول‌های قرمز نسبت به کل خون را نشان می‌دهد. بالا یا پایین بودن آن نیز می‌تواند نشانه‌ای از مشکلات خون یا کم‌آبی بدن باشد.

پلاکت‌ها که PLT در آزمایش خون مشخص می شود، در انعقاد خون نقش دارند. کاهش تعداد پلاکت‌ها ممکن است باعث خون‌ریزی یا کبودی آسان شود، در حالی که افزایش بیش از حد آن می‌تواند خطر لخته شدن خون را بالا ببرد.

آزمایش‌های بیوشیمی خون

این مورد اطلاعات مفیدی درباره‌ی کارکرد کبد، کلیه، سطح قند خون، چربی خون و املاح موجود در بدن را نشان می دهد. برخی از مهم‌ترین موارد در این دسته عبارت‌اند از:

قند خون ناشتا یا FBS که برای بررسی دیابت استفاده می‌شود، یکی از اصطلاحات آزمایش خون است. مقدار طبیعی آن بین ۷۰ تا ۱۰۰ میلی‌گرم در دسی‌لیتر است.

سطح نیتروژن اوره‌ی خون توسط BUN نشان داده می شود. این شاخص برای بررسی عملکرد کلیه‌ها به کار می‌رود.

Creatinine: کراتینین نیز یکی دیگر از شاخص‌های عملکرد کلیه است. افزایش سطح آن معمولاً نشان‌دهنده کاهش کارایی کلیه‌هاست.

AST و ALT: این دو آنزیم در سلول‌های کبدی وجود دارند و افزایش آن‌ها می‌تواند نشانه آسیب به کبد، هپاتیت یا مصرف الکل باشد.

آنزیمی که در کبد، استخوان و مجاری صفراوی وجود دارد، با ALP در آزمایش خون مشخص می شود. بالا بودن آن ممکن است به بیماری‌های کبدی یا مشکلات استخوانی اشاره داشته باشد.

Bilirubin: بیلی‌روبین یکی از مواد زائد حاصل از تجزیه‌ی هموگلوبین است. افزایش آن باعث زردی پوست و چشم می‌شود و معمولاً در بیماری‌های کبدی یا انسداد مجاری صفراوی دیده می‌شود.

بیشتر بدانید: لیست آزمایش چکاپ کامل زنان

چربی خون و پروفایل لیپید

این آزمایش چربی خون برای بررسی خطر بیماری‌های قلبی و عروقی استفاده می‌شود. این آزمایش شامل موارد زیر است:

Cholesterol: کلسترول کلی خون شامل انواع خوب و بد است. مقدار بالای آن ممکن است خطر ابتلا به بیماری‌های قلبی را افزایش دهد.

 کلسترول خوب یا HDL که باعث پاک‌سازی کلسترول بد از خون می‌شود. هرچه مقدار آن بیشتر باشد، برای بدن بهتر است.

کلسترول بد یا LDL که افزایش آن با افزایش خطر گرفتگی عروق همراه است، و باید مقدار آن در خون کنترل شود.

Triglycerides نوعی از چربی خون است که بالا بودن آن معمولاً با چاقی، دیابت و بیماری قلبی همراه است.

املاح معدنی بدن

وجود مواد معدنی و الکترولیت‌ها در خون برای تنظیم عملکرد قلب، عضلات و اعصاب ضروری است، این املاح شامل موارد زیر هستند:

سدیم (Na) در تنظیم فشار خون و تعادل مایعات نقش دارد. بالا یا پایین بودن آن می‌تواند باعث اختلالات جدی مانند بی‌هوشی یا تشنج شود.

 پتاسیم (K) در عملکرد عضلات، به‌ویژه قلب، نقش حیاتی دارد. کاهش شدید آن ممکن است باعث ایست قلبی شود.

کلسیم (Ca) برای سلامت استخوان‌ها و انقباض عضلات ضروری است. بالا یا پایین بودن آن ممکن است نشانه‌ای از بیماری‌های غدد، کلیه یا سرطان باشد.

منیزیم (Mg) نیز در عملکرد عضلات و اعصاب نقش دارد و اغلب در بیماران قلبی یا دیابتی بررسی می‌شود.

هورمون‌ها و آزمایش‌های تیروئید

برای بررسی عملکرد غده تیروئید و وضعیت هورمونی بدن، آزمایش‌های هورمونی انجام می‌شود. شایع‌ترین موارد عبارت‌اند از:

TSH : هورمون محرک تیروئید که توسط هیپوفیز ترشح می‌شود. اگر بالا باشد، نشان‌دهنده کم‌کاری تیروئید و اگر پایین باشد، نشانه پرکاری تیروئید است.

T3 و T4: هورمون‌های اصلی تیروئید هستند. T4 شکل غیر فعال و T3 شکل فعال آن است. عدم تعادل در آن‌ها نشان‌دهنده اختلال در عملکرد تیروئید است.

Prolactin: هورمونی که در ترشح شیر نقش دارد. بالا بودن آن در زنان و مردان ممکن است به مشکلات غدد یا تومورهای هیپوفیز مرتبط باشد.

مارکرهای التهابی و ایمنی

برخی آزمایش‌ها برای بررسی وجود التهاب، عفونت یا بیماری‌های خودایمنی استفاده می‌شوند.

CRP : پروتئینی که در پاسخ به التهاب افزایش می‌یابد. بالا بودن آن می‌تواند نشانه‌ای از عفونت، التهاب یا حتی سکته قلبی باشد.

ESR : سرعت رسوب گلبول‌های قرمز که بالا بودن آن به وجود التهاب در بدن اشاره دارد.

ANA : آنتی‌بادی‌هایی که در برخی بیماری‌های خودایمنی مثل لوپوس دیده می‌شوند.