چاقی در کودکان به عنوان مشکلی مزمن که سلامت کودک را به خطر می اندازد تلقی میشود. چاقی در کودکان عامل زمینه ای برای بروز چاقی در بزرگسالی است. چاقی در والدین بخصوص در مادر، عامل پيش بيني كننده بروز چاقی در کودک است.
آنچه خواهید خواند
وزن موقع تولد بالا نیز عامل پیشگویی کننده چاقی در آینده می باشد. مهم ترين عوامل در كنار وزن بالا در زمان تولد،وجود ديابت در مادر و با تاثير كم تر چاقي مادر است.
تعریف چاقی در کودکان
کودکانی که نمایه توده بدنی یا BMI بالاتری از صدک 95 دارند، چاق و آنهایی که صدک BMI بین 95-85 دارند، اضافه وزن داشته و در معرض چاقی هستند.
شیوع چاقی در دهه گذشته افزایش داشته که علل این افزایش شیوع مواردی مانند افزایش کالری دریافتی و چربی غذاهای مصرفی، افزایش مصرف غذاهای آماده و نوشابه های شیرین، افزایش صرف وقت برای مشاهده تلویزیون و بازی های کامپیوتری، کاهش فعالیت فیزیکی، افزایش مصرف میان وعده ها هنگام تماشای تلویزیون، افزایش تبلیغات تلویزیونی در مورد غذاهای آماده، عدم امکانات برای فعالیت فیزیکی و بازی کودکان در بیرون از منزل و مدرسه بوده است. به طوریکه در یک مطالعه در انگلستان نشان داده شد که اجرای یک برنامه آموزشی در مدرسه منجر به کاهش تعداد دفعات مصرف نوشیدنی های کربوهیدراته و كاهش ميزان چاقي و افزايش وزن شده است.
علل چاقی در کودکان
- علل چاقی در کودکان ترکیبی از عوامل محیطی و ژنتیکی است و از آن جمله می توان به افزایش کالری دریافتی، بیماری های غددی، ژنتیک، کروموزومی و مصرف داروها اشاره کرد.
- نتایج مطالعه ای در اسپانیا نشان داد که میزان فعالیت فیزیکی، سابقه فامیلی چاقی و مدت تماشای تلویزیون از جمله عوامل تاثیرگذار در بروز چاقی هستند.
- در کودکان چاق با افزایش دریافت کالری، سرعت رشد افزایش پیدا میکند و اغلب سابقه ی افرایش وزن به صورت فامیلی وجود دارد،همچنین وزن گیری سریع طی 6 ماه اول زندگی، ریسک افزایش وزن در دوران کودکی و بزرگ سالی را افزایش میدهد و عدم فعالیت فیزیکی در سنین رشد به خصوص به علت تماشای تلویزیون، ارتباط قوی با افزایش وزن دارد. کمبود هورمون رشد ازجمله بیماری های غددی بوده که موجب کاهش رشد شده اما در موارد شدید ممکن است موجب چاقی تنه شود. در این موارد BMI در حد طبیعی بوده و با درمان بیماری، چاقی تنه ای از بین میرود.
- افزایش گلوکوکورتیکوئیدهای بدن نیز موجب کاهش رشد و چاقی می شود. حساس ترین تست غربالگری در این موارد اندازه گیری کورتیزول ادرار 24 ساعته و اندازه گیری تغییرات روزانه کورتیزول سرم است. افزایش کورتیزول در انسان نیز همراه با چاقی می باشد.
- تومورها، ناهنجاری ها، هیستیوسیتوزیس و
- صدمات ناشی از عفونت(مننژیت و انسفالیت) یا تروما در هیپوتالاموس(موقع زایمان یا به علل دیگر) اغلب موجب وزن گیری غیرطبیعی کودک می شود.
- نقایص کروموزومی،تریزومی ها، افتادگی و یا دوتاشدن کروموزوم X همراه با چاقی خفیف است(سندروم ترنر، داون، کلاین فیلتر).
- نقایص ژنتیکی از جمله مبتلایان به سندروم پرادر-ویلی که بین بین 4-1 سالگی بروز میکند میتواند باعث بروز چاقی شوند. این بیماران به اختلال هوش، رشد کم و هیپوگنادیسم نیز ممکن است دچار شوند
- یکی از اختلالات ژنتیک که در تنظیم مرکزی اشتها تاثیر دارد کمبود لپتین(Leptin) است. چاقی شدید به علت کمبود لپتین و یا نقص در گیرنده های آن رخ می دهد. هورمون لپتین پلاسما با توده چربی بدن ارتباط داشته و در خانم ها بیشتر از آقایان است. این هورمون تقریبا به طور انحصاری در بافت چربی ساخته شده و روی هیپوتالاموس اثر میکند. کاهش سطح لپتین و انسولین(در گرسنگی و کاهش وزن) موجب افزایش مصرف غذا و کاهش مصرف انرژی در بدن می شود و برعکس افزایش لپتین موجب کاهش مصرف غذا می شود.
- داروهایی مانند کورتیکواستروئید، تزریق زیاد انسولین در دیابتی ها، والپرولت سدیم، کاربامازپین، فنوتیازین ها، ضد افسردگی های سه حلقه ای، سیپروهپتادین نیز ازجمله علل ایجاد چاقی هستند.
- علل متفرقه چاقی عبارت اند از: کم کاری غده پاراتیروئید کاذب، سندروم Back with Wiedeman، Laurence-Moon Beidl، بی تحرکی یا کم تحرکی به دنبال بیماری هایی مانند دیستروفی عضلانی، آکندروپلازی . جراحی ها.
علل چاقی در کودکان
عوارض
عوارض چاقی شامل عوارض متابولیک(افزایش خطر ابتلا به دیابت نوع 2، هایپرلیپیدمی، استئاتوز کبدی، سنگ کیسه صفرا، افزایش انسولین خون، اختلال در تست تحمل گلوکز) عوارض تنفسی و قلبی(آسم، آپنه خواب، بیماری های قلبی-عروقی، فشار خون بالا، هایپرتروفی قلبی، مرگ ناگهانی)، بیماری های ارتوپدی( بیماری دژنراتیو مفصلی، سرخوردگی اپی فیز سر استخوان ران، بیماری Blount) و سایر عوارض مانند پروتئین اوری، سرطان، چاقی در نوجوانی،نازائی، افسردگی، اضطراب می باشند. از طرفی کودکان چاق که در نوجوانی چاق می مانند ممکن است در بزرگسالی شدیدا چاق شوند به گونه ای که 80% نوجوانانی که چاق هستند در بزرگسالی چاق می مانند. چاقی شکمی در دختران نوجوان بیشتر از پسران نوجوان می باشد که با شانس بالاتر دیابت همراه است.
حتما بخوانید : مقاله ای در مورد ارتباط شب‌زنده‌داری و چاقی شکمی .
علائم بالینی
در کودکان، چاقی اغلب با قد بلند، مختصری سن استخوان پیشرفته و گاهی بلوغ زودرس همراه است. در اغلب کودکان چاق رشد سریع قدی به ضرر تشخیص کم کاری تیروئید و افزایش کورتیزول است، زیرا این دو موجب تاخیر تکامل اسکلتی، قد کوتاه و تاخیر بلوغ می شوند. بسیاری از نوجوانان چاق آکانتوزیس نیگریکانس دارند که ضایعه هایپرپیگمنته هایپرتروفیک در پوست و اغلب در قسمت خلف گردن و چین های پوست می باشد. وجود این ضایعه همراه است با مقاومت به انسولین و شانس بالاتری از ابتلا به دیابت نوع 2 می باشد.
علائم بالینی
اقدامات درمانی برای چاقی در کودکان
به محض تشخیص چاقی باید مداخلات لازم صورت پذیرد، مداخله کلیدی در پیشگیری و درمان چاقی شامل فعالیت فیزیکی مناسب و مصرف یک رژیم غذایی سالم می باشد که باید در مدرسه و منزل اعمال گردد. باید در نظر داشت که اعضای خانواده و بیمار باید آمادگی تغییر را داشته باشند. پزشک باید آموزش های لازم را درمورد عوارض چاقی بیمار، والدین و مراقبین کودک داده و وزن مناسب کودک را برای آنها مشخص نماید. قبل از شروع درمان باید مطمئن شد که بیمار و خانواده آمادگی و انگیزه کافی را برای تغییر دارند. برای آماده سازی بیمار مراحل زیر توصیه می شود:
- خطرات چاقی را شرح دهید.
- موانعی که ممکن است در درمان وجود داشته باشد را شرح دهید.
- یک تا دو هدف ساده را مشخص و برنامه ای برای 30 روز آینده مشخص کنید.
- واکنش مثبت به تغییرات دهید هرچند تغییرات کم باشند و اهداف جدید تعیین کنید.
- وقتی کودک به وزن مناسب رسید از وی حمایت کنید و سعی کنید وزن مناسب را حفظ کنید.
مطالب پیشنهادی
بايد در نظر داشت در جلسات اول مشاوره با پزشـك ممكـن است والدين نسبت به اين امر تمايلي نشان ندهند و پزشك بايد با تشريح عوارض و عواقب چاقي، بيمار و والدين را به همكـاري دعوت كند.
- هدف اول در كنترل وزن جلـوگيري از افـزايش وزن و ثابت نگهداشتن وزن فعلي است. بـراي رسـيدن بـه ايـن هدف بايد رفتارهاي غير طبيعـي تغذيـه اي مخـصوصاً نخـوردن صبحانه وغذا خوردن شبانه را كاهش و فعاليت فيزيكي كـودك را افزايش داد. پس از ثابت ماندن وزن ميتوان شروع به كاهش وزن كرد. فقط غذاهاي سالم بايد وارد منزل شود و والدين بايـد رفتارهاي تغذيه اي غلط خود را كنار بگذارند.
- هـدف اوليـه در كاهش وزن، كاهش 10 %وزن در كودكان ميباشد. رژيم هاي غذايي شديد ممكن است سرعت رشد كـودك را كـم كنـد . در شير خواران جلوگيري از افزايش وزن هدف اوليه مـيباشـد. در تمام گروههاي سني تغيير دائم در شيوه زندگي نيـاز اسـت لـذا آموزش و پيشگيري از چاقي و عوارض آن بسيار مهـم اسـت . از جمله اقدامات درماني رفتار درماني است. رفتارهاي مناسب بايد يكي يكي و به مقدار كم شروع و به مرور افزايش يابد . هر تغيير مثبتي را هر چند كوچك باشد مورد تشويق قـرار داد. بايـد بـه جاي اينكه بر روي كـاهش وزن تكيـه كـرد بـر روي رفتارهـاي مثبت تأكيد نمود، لازم است كودك حداقل يك سـاعت در روز ورزش و يا بازي فعال نموده و تماشاي تلويزيون و يا بـازي هـاي رايانه اي را به حداكثر 2 ساعت در روز كاهش دهد. بهتـر اسـت يك روز در هفته اعضاي خانواده براي فعاليت فيزيكي به گردش بروند همچنين افزايش فعاليت فيزيكي همراه با ورزش آئروبيك منظم توصیه می شود.
اقدامات درمانی برای چاقی در کودکان
- به هرم تغذيه طبيعي توجه داشته باشيد، نوشيدن آب، شير كم چرب و نوشابه هاي فاقد قند مناسب است. كـودك بـه طـور منظم غذا خورده(از جمله صبحانه) و از مصرف غذاهاي آماده و تنقلات خـودداري نمايـد. همچنـين حجـم غـذا در هـر وعـده مناسب باشد. اعضاي خانواده با هم غـذا خـورده و تلويزيـون را خاموش كند. والدين بايد نقش مثبتي داشته و خود نيز مصرف غذاي سالم و فعاليت فيزيكي مناسب داشته باشـند. اعتمـاد بـه نفس كودك را افزايش دهيد و او را در انتخاب رفتارهاي سـالم تشويق كنيد. كاهش كالري و چربي غذا و افزايش فيبر آن و نيز رژيم باكربوهيدرات پايين توصيه ميشود.
- با پزشک خانواده حداقل مـاهي 2 بـار تمـاس داشـته باشـيد و اگـر مشكلي وجود دارد با حضور بیمار و اعضا ی خانواده مشکل را حـل كنيـد.
حتما بخوانید: مقاله ای در مورد پیشگیری، علل، علائم و درمان دیابت را بشناسید .
- فعاليت فيزيكـي كـافي و ارائـه غـذاهاي مناسـب در مدرسـه و ساخت محلهاي امـن بـراي پيـاده روي و دوچرخـه سـواري از اقدامات مهمي است كه سياستگزاران لازم است بـه آن توجـه داشته باشند.
- تجويز داروهاي ضد چاقي در نوجوانان و كودكـان توصيه نميشود زيرا ممكن است همراه با عوارض قلبي– عروقي شديد باشد. اين داروها شامل: 1 -مهار كننـده هـاي مونوآمينـو اكسيداز و داروهاي تحريك كننده سيـستم سـپماتيك(كـاهش مـصرف غـذا) 2 -افـدرين، كـافئين(افـزايش مـصرف انـرژي) و Orlistat (مهار جذب چربي) مي باشند. مصرف داروهاي مهار كننـده جـذب چربـي موفقيـت كمـي داشته و همراه با عوارض گوارشي ميباشـد. متفـورمين كـه در ديابت نوع 2 استفاده ميشود نيز در درمان چاقي استفاده شده است. مصرف داروي Leptin نيز همـراه بـوده بـا از دسـت دادن توده چربي و در مواردي كه بيمار كمبود لپتـين داشـته تجـويز آن موجب كاهش سريع وزن و افزايش مصرف انرژي شـده ، هـر چند كه چند ماه پس از مصرف دارو آنتي بادي عليـه آن ايجـاد ميشود.
- كاهش حجم معده به روش جراحي در بعضي بيماران ممكن است موفقيت آميز باشد. برداشتن قـسمت هـايي از روده كـه در جذب نقش مهمي دارند همـراه بـا عـوارض زيـادي مـيباشـد. برداشتن چربي( ليپوساكشن) اگر به تنهايي انجام شود راه حـل طولاني مدت نميباشد، هر چنـد كـه در فـردي كـه در اجـراي برنامه رژيم غذايي و فعاليت فيزيكي موفق بوده ممكن اسـت از نظر زيبايي كمك كند.
منبع: